Soğuk Zincir Nedir?

Soğuk zincir ve aşı saklama koşulları, aşıların etkilerini korumaları açısından dikkat edilmesi gereken faktörlerdendir. Aşıların uygulanma yerlerine ulaştırılması sürecinde bu faktörlere dikkat edilmelidir.

Aşıların etkilerini kaybetmemeleri için belirli sıcaklık değerleri aralarında muhafaza edilmeleri gerekir. Bu aralıktan daha sıcak veya soğuk sıcaklık değerlerinde aşılarda bozulma görülebilir. Soğuk zincirde, aşıların bozulmaması için gerekli sıcaklık aralığı sağlanır ve aşılar gerekli yerlere ulaştırılır. Soğuk zincir insandan ve koruma amacıyla yararlanılan malzemelerden meydana gelir. Yani soğuk zincir tek bir sisteme değil, sistemi oluşturan yapı taşlarının bütününe verilen bir isimdir. Bütün bu yapı taşlarının büyük bir armoni içerisinde çalışması sayesinde soğuk zincir oluşur.

Soğuk Zincir Nelerden Meydana Gelir?

Soğuk zincir, taşınma ve saklama koşullarını sağlayan insan ve ekipmanların bir araya gelmesiyle oluşur. Soğuk zincirde kullanılan ekipmanlar da kendi içlerinde ikiye ayrılır:

• Soğutucular ya da diğer adıyla yerleşik zincir
• İzotermik kutular ve buz kutuları, yani hareketli zincir

Aşıların saklanma ve taşınma koşulları, bütün bu faktörlerin uyum içinde çalışması sayesinde gerçekleşir. Soğuk zincir sisteminin ve aşı güvenliğinin aksamaması için, zincirde dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır:

• Aşıların güvenliğinin sağlanması için, aşı ve serumlar katiyen dondurulmamalıdır.
• Aşı sevkiyatı için, buz kalıpları ve buz aküsü daima hazır olarak bulundurulmalıdır.
• Hava dolaşımının sağlıklı bir şekilde devam edebilmesi için aşılar, raflara aralıklı bir şekilde dizilmelidir.
• Aşılar asla ve asla buzdolabı kapaklarına konulmamalıdır.
• Aşıların ve muhafaza edilen sağlık ürünlerinin, açıldıktan hemen sonra kullanılması gerekir.
• Soğuk zincirin devamlılığının takibi açısından buzdolabında termometre bulundurulmalı, buzdolabının sıcaklık değeri sürekli olarak izlenilmelidir.
• Buzdolabı, motorun havalandırılmasını sağlamak amacıyla duvardan en az 20 cm uzağa yerleştirilmeli ve bu bölge mümkün olduğunca güneş almayan bir bölge olmalıdır.
• Aşıların sevkiyatı esnasında paketleme kurallarına harfiyen uyulmalıdır.
• Yeni teslim alınmış olan aşılar alt raflarda, nispeten eski olan aşılar üst raflarda muhafaza edilmelidir. Kullanım esnasında da tercihen üst raflardaki aşılardan başlanılmalıdır.
• Uygulanması planlanan aşılar, sahaya izotermik kutularda veya buz kutularına götürülmelidir.
• Aşıların bulunduğu şişeler, mutlaka buzla kaplı bir şekilde paketlenmelidir.
• Kullanılacak aşı gibi biyolojik malzemeler, çarpma veya kırılma tehlikeleri ortadan kaldırılacak şekilde taşınmalıdır.
• Aşılama sahasına varıldığında, aşıların güneş ışığı altında ve yüksek sıcaklıklarda beklememelerine dikkat edilmelidir.
• Buzdolabının içerisinde karlanma, kalın buzlanma oluşumları meydana gelmemesine özen gösterilmelidir.
• Buzdolabının sık sık açılmamasına ve açılması durumunda da gereğinden uzun süre açık kalmaması gerekir.

Bütün bu uyulması gereken kurallar, aşıların ve aşılar üzerinden de bütün bir toplumun sağlığını direkt veya indirekt yoldan etkileyebilir. Toplum sağlığını korumak ve riske atmamak için soğuk zincir bileşenlerine ve gerekli koşullara uygun bir şekilde hareket edilmelidir. Soğuk zincir her ne kadar ekipman ve insan birleşiminden meydana gelse de sonuçta yönetim işlevini insan gerçekleştirir. Bu sebeple soğuk zincir muhafaza ve taşınma şartlarının denetimi aksatılmadan büyük bir titizlikle yapılmalıdır.

Soğuk Zincir ve Aşı Güvenliği İlişkisi

Aşılar, üretimden kullanılış aşamalarına kadar uzun bir süreçten geçerler. Üretim sonrası teslim alma aşamasından, bireylere uygulanma aşamasına kadar soğuk zincir koşulları sağlanmalıdır.  Aksi takdirde aşıların güvenliği tam manasıyla korunamaz, aşıların güvenilirliği kaybolur. Güvenilir olmayan aşılara maruz kalan toplumun bireylerinde, kendilerine yapılan aşıların koruması gereken hastalıklar yüksek oranda görülebilir. Bu da sağlık açısından bir kaos ortamı meydana getirir.

Aşıların güvenliğini, soğuk zincirin dışında bu kadar yüksek kalitede koruyacak bir başka sistem daha yoktur. Aşılarda bozulma oluşturacak bütün etmenler, soğuk zincirin doğru bir şekilde takip edilmesiyle ekarte edilebilir. Bu süreçte en büyük görev, soğuk zincirin yönetiminden sorumlu kişiye düşer.

Soğuk Zincir Isı Aralığı Nasıl Olmalıdır?

Aşılar, ölü ve canlı olmak üzere ikiye ayrılır. Hem ölü hem de canlı aşılar ısı ve ışıktan büyük ölçüde etkilenirler. Aşıları olumsuz etkileyebilecek, etkilerini kaybettirebilecek her türlü olumsuzluktan soğuk zincir ile kurtulunabilir.

Ölü ve canlı aşıların muhafaza edilmeleri gereken sıcaklık değerleri, +2 ile +8 derece arasında olmalıdır. Bu aralık, viral aşılarda ise -15 ile -20 derece arasında değişebilir. Bu saklama şartlarına riayet edilmemesi halinde, aşılar antijenik özelliklerini büyük oranda kaybedebilirler. Bu aşıların koruyucu özelliklerinin ortadan kalkması anlamına gelir.

Özellikle kırsal bölgelerde yapılan aşılamalarda soğuk zincir şartlarına büyük önem verilmelidir. Aşılar ışık görmeyen, gerekli sıcaklıklardaki alanlarda; homojenliklerini kaybetmeden ve kullanım esnasında uzun süre açık bırakılmadan saklanmalıdır. Aşı uygulaması sonrasında tamamı kullanılmayan aşı şişeleri bir daha kullanılmamalı, bu şişelere de biten şişeler gibi atık muamelesi gösterilmelidir.

Soğuk zincir sisteminde meydana gelecek en ufak bir aksama veya dikkatsizlik aşıların bozulmasına ve kullanılamaz hale gelmelerine neden olabilir. Böylece toplum sağlığında olumsuz gelişmelere yol açar. Bu sebeple aşıların ve bozulabilir sağlık malzemelerinin saklama ve taşınma sürecinde maksimum konsantrasyon ve dikkate ihtiyaç vardır.