Çam fıstığı, fıstık çamı adı verilen bir ağacın tohumu toplanıyor. Bu ağaç başta Akdeniz ülkeleri olmak üzere sıcak ve ılıman iklime sahip birçok yerde yetişebilen ve boyu 18 ila 25 metre arasında değişen bir çeşit geniş tepeli çam ağacı türü. Ağacın kozalaklarında sert kabukların içinde bulunan ve besin değeri oldukça yüksek olan çam fıstığını barındırır. Çam 4 – 5 yıl içinde ürün vermeye başlasa da 8 – 9 yıldan sonra ekonomik olarak değer kazanmaya başlar ve en verimli dönemlerine 20 yıldan sonra ulaşır.
Aslında fıstık çamının tohumu olan çam fıstığı, yüksek ticari değere sahip yenilebilir bir üründür. Ülkemizde başlıca ticari üretimi Aydın, Muğla ile İzmir civarı illerde olmakla birlikte Akdeniz’e kıyısı olan birçok ilimizin yanında sıcak ve ılımam iklime sahip başka yerlerde de az da olsa yapılır. Özellikle Aydın ilimize bağlı Koçarlı ilçesindeki üretim oldukça önemli olup, Türkiye’deki ortalama üretiminin yaklaşık yüzde ellisini kapsar. Bu ilçemizde geleneksel olarak her yıl çam fıstığı festivali de yapılır. Yine bu bölgelerde birçok yerde çam fıstığı işleme tesisleri de bulunur. Ancak son yıllarda çam ağaçlarında ortaya çıkan hastalıklar ve iklim değişikliklerinden dolayı üretim ve verim biraz azalır.
Fıstık Çamı Yetiştiriciliği
Aslında fıstık çam ağacı yetiştiriciliği kolay ve az zahmetli bir iştir. Bir kere ekildikten sonra uzun ömürlüdür ve evladiyelik bir yatırımdır. Başta Akdeniz ikliminin hâkim olduğu tüm yerlerde yetişir. Yeni dikilen tutunma ve başlangıç evresi hariç suya ihtiyacı azdır. Bu nedenle suyu az olan kurak arazilerde de yetişir. Hatta kaliteli bir ağaç için su tutmayan kumlu – tınlı toprak daha iyidir. Yoksa ağaçların kuruması kaçınılmazdır.
Diğer tarım ürünlerine göre fıstık çamlarının bakım işlemi oldukça kolaydır. Başlangıç evresinde fidanların belli aralıklarla sulanması dışında, su ihtiyacı bulunmaz. Ayrıca herhangi bir kimyasal gübre ya da ilaç ihtiyacı yoktur.
Dikkat edilmesi gereken bir husus ise ağaçların budanmasıdır. Ortalama 5 – 6 yaşına gelen ağaçlar alt budaklardan budanmaya başlanır ve ağacın boyunun uzaması sağlanır. Bu işlem işin ehli tarafından 2 – 3 yılda bir tekrarlanmalıdır. Budama işlemi ağacın kozalak tutulumu ve gelişimi ile verimini arttırır, hasat işlemini de kolaylaştırır.
Toplaması Oldukça Zahmetli
Market ve aktarlarda kilosu 750 liraya kadar çıkan fıstık çamını toplamak oldukça zahmetli ve bir o kadar da riskli bir iştir. Ekim – kasım ayları gibi olgunlaşmaya başlayan kozalaklar, çoğu zaman yükseklikleri 25 metreye kadar ulaşan ağaçlara tırmanan orman işçileri tarafından uzun sırıklarla hasat edilerek toplanır. İşçilerin bu şekilde adeta ölümle dansı sonrası ağaçtan düşürülen kozalaklar yerden tekrar toplanarak çuvallanır. Bu işler sırasında zaman zaman ağaçtan düşerek ciddi şekilde yaralanan işçi sayısı az değildir. Toplanan kozalakların yaklaşık 4 tanesi bir kilo ağırlığındadır ve alanında uzmanlaşmış her bir işçi tarafından günde 150 ila 400 kilo arasında kozalak toplanır.
Toplanan kozalaklar güneş alan bir yerde serilerek kurutulur. Güneş ısısı ile açılan kozalakların içindeki tohumlar dışarı çıkar. Suda yumuşatılan kabukların içindeki çam fıstığın ayrılır. Fıstığı saran ince zar temizlenir ve son olarak da kurutulur. Kurutulan fıstıklar satışa sunulacak hale gelir. Ancak oldukça zahmetli olan bu işlemler ticari boyutta işlem yapmayı zorlaştırır. Bu nedenle fıstığın ekonomik ve ticari bir değer olarak işlem görmesi için özel tesis ve fabrikalar kurulur. Ayrıca bu tesislerde kozalaklardan elde edilen yan ürünler de değerlendirilir. Yukarıdaki geleneksel yöntemlere benzer şekilde fabrika ve tesislerde işlenen fıstıklar uygun şekilde piyasaya sunulur. 1 ton çam kozalağının işlenmesi sonucu yaklaşık 80 kilogram kadar kullanıma hazır çam fıstığı elde edilir.
Çam Fıstığının Türk Mutfağındaki Yeri
Türk mutfağının olmazsa olmaz yemeklerinin içinde yer alan pilav, dolma ve helva gibi tatların vazgeçilmez bir unsurudur.
Pilav Türk Mutfağında oldukça seçkin ve ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Pirincin en basit hali olan pirinç pilavından, başlıcaları iç pilav, perde pilav, saray pilavı, hamsili pilav, kuzu kapama, tavuk sarması, hindi dolması gibi geniş bir yelpaze içinde tüketilir. Bu pilavların içine katılan çam fıstığı, aromasıyla pilavlara lezzet verdiği gibi görüntüsüyle de ayrı bir zenginlik verir.
Başta zeytinyağlı yaprak sarması, lahana sarması yanında biber dolması, patlıcan dolması, gibi pirinç ve bulgur ile hazırlanan dolma çeşitleri için hazırlanan iç harçlarda da yoğun bir şekilde kullanılır. Yemeğe eklenen çam fıstığı yemeğin lezzetini arttırır. İç harç hazırlamak için kullanılan pirincin içine çam fıstığı yanında ilave edilen tarçın ve karabiber gibi baharatlar da ayrı bir güzellik sunar.
Yine birçok hamur işi ve tatlı çeşitlerinde de aranan bir lezzettir. Çam fıstığının kendine has tadı ve aroması yanında görsel içeriği nedeniyle başta irmik ve un helvası olmak üzere birçok tatlıda çeşidinde sevilerek kullanılır. Özellikle irmik ile uyumu muhteşemdir. Yine aşurenin zengin içeriği içerisinde olmazsa olmaz tatlardan birisidir
Çam Fıstığının Faydaları Saymakla Bitmiyor
Uzmanlar çam fıstığının faydalarını saymakla bitiremiyor. Çam fıstığının faydalarına detaylı olarak buradan ulaşabilirsiniz. 100 gramında ortalama 24 gram protein bulunur, bu oldukça zengin bir protein kaynağı olduğunu gösterir. Yine içeriğinde 7 gram kadar karbonhidrat, yanında yaklaşık 50 gram kadar da yağ bulunur. Kalsiyum, potasyum ve demir yanında A ve C vitamini yönünden de zengindir.
• Yağ asidi içeriği sayesinde iştahı bastırır ve kilo vermede yardımcıdır. Besin maddelerinin mükemmel kombinasyonu sayesinde enerjiyi artırırken, protein yanında önemli minerallerin de dengeli bir şekilde alınmasını sağlar.
• Hamilelikte bebeğin gelişimine destek olur. İçerdiği C vitamini sayesinde bağışıklık sistemini güçlendirir.
• Cinsel isteksizliği gidermede faydalıdır.
• İçeriğindeki oleik, linoleik ve pinolenik asit sayesinde kolesterol metabolizmasını destekler ve kötü kolesterol seviyesini düşürür.
• E vitamininin antioksidan etkisi sayesinde bünyeyi korur, yaşlanmayı geciktirir, oksijen taşınması için önemli olan kırmızı kan hücrelerinin üretilmesini arttırır.
• İçerdiği kalsiyum sayesinde kemikleri güçlendirerek kırılganlıklarını azaltır.
• İçerdiği çok çeşitli temel vitamin, mineral ve antioksidanlar sayesinde çam fıstığı, cilt bakımı için de inanılmaz derecede faydalıdır. Cildi besler ve doğal bir nemlendirici gibi davranarak cildi dış etkenlerden korur.
Albatros Bilişim Kooperatifi